Een (onverwachte) ziekenhuisopname kan bij kinderen en ouders gepaard gaan met onder andere angst om te overlijden, een gevoel van machteloosheid en pijn. Ook ervaart een groot deel van de ouders dat de onzekerheid die vaak bij een ziekenhuisopname komt kijken erg moeilijk is.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze gebeurtenis ingrijpend kan zijn voor het kind en de rest van het gezin.

De meeste kinderen en ouders vertonen dan ook stressreacties tijdens een ziekenhuisopname. Sommige kinderen zijn angstig, driftig of schrikachtig, terwijl anderen niks laten merken. Sommige ouders zonderen zich af, terwijl anderen kwaad worden. Gedurende de ziekenhuisopname blijven deze stresssystemen geactiveerd. Zo beschrijven ouders bijvoorbeeld dat zij tijdens de opname op de automatische piloot functioneerden of dat zij de opname in een roes hebben beleefd.

Deze stressreacties maken deel uit van het normale verwerkings- en herstelproces en nemen meestal na verloop van tijd vanzelf weer af als meer controle over de situatie wordt verkregen en de situatie stabieler wordt. Dit is vaak al in de eerste maand. Na drie tot zes maanden zullen de meeste stressreacties bij ouders en kinderen verdwenen zijn.

Het kan echter zo zijn dat de stressreacties niet verminderen en blijven voortbestaan op lange termijn. Kinderen en ouders kunnen de ziekenhuisopname dan niet goed verwerken en ontwikkelen een posttraumatische stress-stoornis (PTSS).

Er worden vier vormen van stressreacties onderscheiden, te weten:
1. Geen PTSS
2. Herstel van PTSS binnen één tot drie maanden
3. Chronische PTSS, waarbij klachten na zes tot 24 maanden nog steeds aanwezig zijn
4. Late PTSS, waarbij de klachten zes maanden na de traumatische gebeurtenis pas zijn ontstaan.¹

Aangezien PTSS veel impact heeft op het cognitief en sociaal-emotioneel functioneren dient de ontwikkeling van deze stoornis zo veel mogelijk te worden voorkomen en tijdig te worden behandeld.

Prevalentie

De prevalentie van PTSS bij kinderen die op een Kinder Intensive Care opgenomen zijn geweest varieert van 5 tot 28% ⁷.  Bij ouders werd een prevalentie van rond de 25% gevonden 3 maanden na de opname van het kind ⁸. PTSS kan al bij zeer jonge kinderen (voordat de taalontwikkeling op gang gekomen is) aanwezig zijn.

Voor de screening van PTSS bij kinderen wordt in Nederland de Schokverwerkingslijst (SVLK) voor kinderen van 4 tot 18 jaar of de Nederlandse versie van de CRIES-13 gebruikt voor kinderen van 8 tot 18 jaar. Beide screeningsinstrumenten zijn betrouwbaar en valide gebleken en de CRIES-13 is gratis te gebruiken. Deze vragenlijsten kunnen zowel op papier als via een digitaal portaal worden afgenomen. Voor ouders kan de ‘Clinician Administered PTSD Scale voor de DSM-5’ (CAPS-5) worden afgenomen om PTSS symptomen uit te vragen en een diagnose volgens de DSM-5 vast te stellen. De PTSS Checklist voor de DSM-5 (PCL-5) kan tevens worden gebruikt voor de inventarisatie van de aanwezigheid en ernst van PTSS symptomen

Een voorbeeld van een veelgebruikt digitaal portaal in Nederland is het KLIK PROM portaal: www.hetklikt.nu. KLIK is een methode om in kaart te brengen hoe het gaat met patiënten (kinderen en hun ouders/verzorgers en (jong)volwassenen) die onder behandeling zijn (geweest) in een ziekenhuis. Op deze website kunnen kinderen en ouders vragenlijsten invullen over het dagelijks leven. De antwoorden worden omgezet in een overzichtelijk KLIK e-PROfiel. De behandelaar kan dit e-PROfiel vervolgens met het kind en de ouders bespreken.
De CRIES-13 kan worden afgenomen via dit portaal.

Om de diagnose PTSS te stellen dient er echter ook altijd een gericht gesprek plaats te vinden met een psycholoog. Met name goede differentiaaldiagnostiek is van belang, aangezien PTSS vaak samen voorkomt met andere angststoornissen, stemmingsstoornissen, gedragsstoornissen en somatoforme stoornissen.

Tevens is het belangrijk om in het achterhoofd te houden dat als één gezinslid PTSS heeft, de kans groot is dat andere familieleden (dus ook ouders, broertjes en zusjes) PTSS hebben.¹

Er wordt daarom geadviseerd om ook andere gezinsleden te screenen en eventueel verdere diagnostiek te verrichten of behandeling aan te bieden.

Klik hier voor de criteria behorend bij PTSS, zoals omschreven in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).

Niet iedereen die een ingrijpende en stressvolle gebeurtenis meemaakt ontwikkelt een posttraumatische-stress stoornis. Wel is uit onderzoek gebleken dat er voor zowel kinderen als ouders voorspellers zijn voor het wel of niet optreden van stressreacties en PTSS. ^{9 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16} Hieronder staan een aantal risicofactoren.

Wees als professional alert op heftige stressreacties en let op bij

Kinderen die…

• Veel stressvolle gebeurtenissen hebben meegemaakt
• Al kwetsbaar zijn (al emotionele problemen aanwezig)
• Tijdens de opname van ouders gescheiden worden
• Bang zijn om dood te gaan
• Een delier doormaken
• Zeer angstige ouders hebben
• Zelf overmatig angstig zijn
• Zeer veel pijn hebben
• Lang opgenomen zijn (geweest)
• Een spoedopname hebben ondergaan
• Veel medische handelingen (hebben) ondergaan
• Een negatieve perceptie van de ernst van hun ziekte hebben

Ouders die…

• Een belaste voorgeschiedenis hebben
• Een minder uitgebreid sociaal netwerk hebben
• Een gering gevoel van controle over de situatie hebben
• Zich overmatig zorgen maken over het kind
• Geen contact meer hebben met hun omgeving
• Geen gelegenheid hebben gehad om hun gevoelens te bespreken tijdens de opname
• Verdoofd zijn, geen emoties tonen

Bespreek dit in het team en ga na of extra zorg nodig is. Verwijs zo nodig door naar een psycholoog of maatschappelijk werker van de psychosociale afdeling van het ziekenhuis of naar een andere psychologische instelling.